Tarczówki

„Na mureczku, na mureczku siedzi mała pluskwa…”, niestety – nie każda pluskwa jest tak nieszkodliwa, jak ta z dziecięcej piosenki. W rzeczywistości rząd pluskwiaków (Heteroptera) obejmuje ponad 40 000 gatunków. Wiele z nich żyje w lasach lub na łąkach, a niektóre można spotkać w sypialniach, gdzie raczej nie należą do najmilej widzianych gości. Jeszcze inne pełnią natomiast pożyteczną rolę w ogrodzie.

Po czym rozpoznać tarczówki?

Rodzina tarczówek (Pentatomidae) jest szczególnie liczna i obejmuje około 6 000 gatunków. Jednak w Europie występuje jedynie ich niewielki ułamek – około 190 gatunków.

Cechą charakterystyczną tych owadów jest ich specyficzny kształt przypominający tarczę. Przeważnie mają od 1 do 2 cm długości. Niektóre posiadają mocno stwardniałą tarczkę (scutellum), która może niemal całkowicie przykrywać odwłok lub odróżniać się kolorystycznie od reszty ciała. Ich ubarwienie zależy od gatunku – mogą być wielobarwne, paskowane lub zmieniać kolor w zależności od pory roku. Na przykład odorek zieleniak wiosną jest zielony, ale już jesienią przybiera brązowy odcień. Tarczówki potrafią latać. Niektóre z nich, jak choćby dzidosz mglisty, są podczas lotu dość ociężałe i wydają wtedy charakterystyczne, głośne buczenie.

Jeśli późnym latem w Twoim domu pojawi się nieprzyjemny zapach, warto sprawdzić, czy nie zagościły się u Ciebie pluskwiaki. Bowiem wiele z nich, w tym szeroko rozpowszechniony dzidosz mglisty i odorek zieleniak, posiada gruczoły zapachowe. Gdy owady czują się zagrożone, wydzielają intensywnie śmierdzącą substancję, która skutecznie psuje relaksujący wieczór na kanapie.

Znamy około 190 gatunków pluskwiaków drzewnych żyjących w Europie. Niektóre, jak choćby odorek zieleniak, są tu obecne już od dawna. Inne, np. tarczówka marmurkowata, pojawiły się na naszym kontynencie dopiero w ostatnich latach, a ich szybkie rozprzestrzenianie się jest efektem globalizacji i zmian klimatu.

Większość pluskwiaków drzewnych żywi się sokami roślin, co sprawia, że mogą powodować znaczne szkody w uprawach. O ile oczywiście owady będą występować w ogromnych ilościach lub pozwoli im się rozprzestrzeniać bez żadnych przeszkód. Oto sześć najbardziej znanych tarczówek, które są aktywne w gruncie:

1. Tarczówka marmurkowata (Halyomorpha halys), nazywana również pluskwiakiem śmierdzącym, niszczy plony w uprawach ogrodowych i rolniczych już od wielu lat, a być może nawet całych dekad. W swoim jadłospisie ma ponad 300 gatunków roślin, w tym oczywiście różne owoce i warzywa. Owad ma brązowo-ochrowe ciało z marmurkowym wzorem, od którego wziął swoją nazwę.
Ze względu na globalizację i ocieplenie klimatu tarczówka marmurkowata rozprzestrzeniła się po całej Europie – obecnie stanowi ogromne zagrożenie dla rolnictwa i ogrodnictwa. Przykładowo według Bawarskiego Instytutu Rolnictwa w 2019 roku inwazja tej tarczówki na różnych uprawach owocowych w północnych Włoszech spowodowała łączne straty przekraczające 500 milionów euro.

2. Nezara zielona (Nezara viridula), znana również jako południowa pluskwa cuchnąca, to kolejny groźny szkodnik roślin. Mimo że owad nie osiąga nawet dwóch centymetrów długości, może spowodować zniszczenie całych plonów w warzywniku. Podobnie jak marmurkowata pluskwa drzewna, także zielona pluskwa ryżowa rozprzestrzenia się na coraz dalsze terytoria dzięki globalizacji i postępującemu ociepleniu klimatu. Nie jest również wybredna, jeśli chodzi o rośliny żywicielskie.
Nezara zielona wygląda bardzo podobnie do rodzimego odorka zieleniaka. Jednak nezara jest całkowicie zielona, podczas gdy tarczka odorka zieleniaka ma brązowe zabarwienie.

3. Plusknia jagodziak (Dolycoris baccarum) ma w swoim jadłospisie między innymi soję, różne zboża, bawełnę oraz tytoń. W przydomowych ogrodach często można ją spotkać na krzewach owoców jagodowych. Podczas wysysania soków plusknia wstrzykuje swoją ślinę do owoców, przez co stają się niejadalne.

4, Odorek zieleniak (Palomena prasina) również żywi się różnymi roślinami, ale zwykle nie jest aż tak żarłoczny. W porównaniu do nezary zielonej czy tarczówki marmurkowatej pluskwiak ten jest dość niegroźnym szkodnikiem.

5. Tarczówka rudonoga (Pentatoma rufipes) najchętniej przebywa na skrajach lasów liściastych lub mieszanych oraz w parkach z drzewami liściastymi. Może jednak pojawić się również na plantacjach owocowych, a jeśli wystąpi w dużych ilościach, przyczyni się do znacznej utraty zbiorów.

6. Dzidosz mglisty (Rhaphigaster nebulosa) czasami może zaplątać się do Twojego domu i wytwarzać nieprzyjemne zapachy swoimi gruczołami. Mimo to pluskwiak ten stosunkowo nieszkodliwy i do tej pory nie był uważany za poważnego szkodnika. Gatunek ten żywi się różnymi roślinami oraz innymi owadami. Z wyglądu przypomina tarczówkę marmurkowatą. Jednak w przeciwieństwie do dzidosza mglistego, tarczówka marmurkowata ma do pięciu jasnych plam na grzbiecie i nie posiada kolca na brzuchu.

Czy istnieją też pożyteczne pluskwiaki?

Oprócz pluskwiaków żerujących na roślinach mamy też gatunki drapieżne, które ze względu na swoje upodobanie do białka zwierzęcego uważane są za pożyteczne owady. Należy do nich np. tarczówkaStiretrus anchorago, która uwielbia polować na różnorodne owady stanowiące zagrożenie dla roślin.

Wiele gatunków pluskwiaków, takich jak tarczówka marmurkowata (Halyomorpha halys), jest polifagami – odżywiają się szerokim spektrum pokarmów – mogą więc atakować najróżniejsze gatunki roślin. W przydomowych ogrodach zagrożone są np. drzewa owocowe, w tym jabłonie czy grusze, a także krzewy jagodowe lub leszczyny.
Ponadto tarczówki lubią również różne zioła i warzywa, zwłaszcza pomidory, paprykę czy fasolę. W ich menu znajdują się również rośliny ozdobne, m.in. hibiskus, słonecznik czy lilak.
Istnieją też takie pluskwiaki, jak wtyk amerykański, które wyspecjalizowały się głównie w drzewach iglastych.

Niejadalne jagody, podziurawione liście, zdeformowane owoce – wiele symptomów może świadczyć, że na Twoich roślinach żerowały tarczówki.:

Najpierw owady wysysają sok roślinny za pomocą swoich aparatów gębowych przypominających igiełki. Powoduje to powstawanie małych, jasnych plam – podobnie jak w przypadku ataków innych szkodników żerujących na liściach, np. mszyc czy wciornastków.

Podczas ssania soku ślina pluskwiaków przedostaje się do rośliny. Wydzielina ta zawiera enzym, który uszkadza roślinę. Efektem są nieprawidłowo wybarwione, zdeformowane owoce, które stają się niejadalne. Jeśli pluskwiaki żerują na dojrzałych już owocach, działania szkodników są trudniejsze do zauważenia – zwykle można je rozpoznać po brązowych plamach pod skórką.

Ponadto tego rodzaju uszkodzenia sprzyjają infekcjom grzybiczym i przenoszeniu chorób.
Infestacja może finalnie prowadzić do całkowitej utraty plonów, a nawet obumierania roślin.

Tarczówka marmurkowata (Halyomorpha halys) może powodować poważne szkody w warzywniku, na rabatach kwiatowych czy w sadzie, szczególnie w cieplejszych regionach Europy.

Ogólnie rzecz biorąc, zwalczanie pluskiew bez użycia takich środków może być nieco bardziej skomplikowane. Ze względu na skrzydła są one dość trudne do złapania. Dlatego bardzo pomocne w ochronie roślin przed głodnymi szkodnikami są dodatkowe środki zapobiegawcze. Można np. rozłożyć siatki na warzywa, które odstraszają ssące owady. Do monitorowania infestacji i ograniczania liczby tarczówek można również użyć żółtych tablic lepowych.

Wiele rodzimych gatunków pluskwiaków ma ponadto swoich naturalnych wrogów. Naturalnym wrogiem dzidosza mglistego jest na przykład europejska muchówka Cylindromyia bicolor, która pasożytuje na tym pluskwiaku.

Z kolei inwazyjna tarczówka marmurkowata (Halyomorpha halys) w Europie nie ma jeszcze naturalnych wrogów. Według najnowszych doniesień w przyszłości do zwalczania tych szkodników może być wykorzystana pochodząca z Azji Wschodniej osa samurajska. Rolnicze Centrum Technologiczne Augustenberg w Karlsruhe pracuje obecnie nad szczegółami wprowadzenia os samurajskich do ekosystemu. Przeciwko nezarze zielonej, która również jest bardzo szkodliwa dla upraw ogrodowych, można wykorzystać m.in. błonkówki z rodzaju Trissolcus lub pasożytnicze muchówki.

Generalnie w przypadku infestacji inwazyjnymi gatunkami pluskwiaków zalecamy przestrzeganie trzech poniższych zasad:

• Stosuj środki ochrony roślin przeciwko ssącym owadom –
• Używaj żółtych tablic lepowych do ograniczania liczebności owadów i minimalizowania zakresu infestacji.
• Profilaktycznie stosuj siatki na warzywa.

Tarczówki rzadko pojawiają się w mieszkaniach. Jednak jeśli już się tam znajdą, wraz z nimi mogą wprowadzić się do Ciebie nieprzyjemne zapachy. Wynika to z faktu, że wiele tarczówek posiada gruczoły zapachowe, które w sytuacji zagrożenia wydzielają cuchnącą substancję. Aby zapobiec przedostawaniu się pluskiew do domu, warto stosować się do następujących trzech ważnych zasad:

• Pluskwiaki chętnie wykorzystują każdą szczelinę, aby dostać się do ciepłego domu, gdy zbliża się chłodna pora roku, dlatego należy uszczelnić szczeliny i dziury w ramach okiennych i drzwiowych.
• Siatki na owady lub moskitiery na drzwi tarasowe i okna również minimalizują ryzyko wtargnięcia pluskwiaków do mieszkania.
• Światło przyciąga latające owady, dlatego wieczorem na czas wietrzenia pomieszczeń najlepiej je wyłączyć.

Tarczówki są już w Twoim domu? Dobrym pomysłem jest użycie żółtych tablic lepowych. Owady przykleją się do nich i nie będą już w stanie zaszkodzić Twoim roślinom.