Mrówki

Na całym świecie zaklasyfikowano ponad 15 000 gatunków mrówek, co czyni je jednym z najbardziej rozpowszechnionych gatunków owadów. Podobnie jak osy i pszczoły, mrówki należą do rodziny błonkówek. Kolonie, w których żyją i organizują się mrówki, mogą składać się z setek, a nawet milionów robotnic.

Istnieje wiele różnych gatunków tych owadów. Niektóre z nich zamieszkują głównie lasy, jak na przykład objęte ochroną mrówki leśne (Formica). Inne gatunki preferują ogrody lub nawet wnętrza domów.
Do mrówek, które można często spotkać na łąkach, w ogrodach lub w domach, należą między innymi::

1. Hurtnica pospolita (Lasius niger) osiąga rozmiar od trzech do pięciu milimetrów i buduje swoje gniazda głównie pod nawierzchniami brukowanymi, na przykład pod tarasami czy ścieżkami, a także w glebie ogrodowej lub w doniczkach.

2. Podziemnica zwyczajna (Lasius flavus), zwana również mrówką łąkową, jest nieco mniejsza, ma od dwóch do czterech milimetrów i często występuje na trawnikach. Duże kopce ziemi mogą wskazywać na to, że w Twoim ogrodzie zadomowiła się podziemnica zwyczajna. Buduje ona podziemne gniazda i żywi się głównie spadzią mszyc korzeniowych, które specjalnie hoduje w swoich koloniach. Podziemnica zwyczajna rzadko pojawia się nad ziemią lub w pobliżu domów.

3. Wścieklica zwyczajna (Myrmica rubra) to trzeci gatunek, który dobrze czuje się w lasach, na łąkach, a także w ogrodach. Czerwone owady budują swoje gniazda pod kamieniami lub martwym drewnem i preferują wilgotne środowisko. Posiadają żądło jadowe, którego ukłucie może być bolesne, ale poza reakcjami alergicznymi nie jest groźne.

4. Murawka darniowiec (Tetramorium caespitum) najchętniej osiedla się w suchych, piaszczystych miejscach. Żyje pod ziemią i żywi się również wydzielinami mszyc korzeniowych oraz padliną. Można ją rozpoznać po kopczykach ziemi na trawniku lub drobnym piasku wynoszonym na powierzchnię przez szczeliny w brukowanych ścieżkach.

5. Poważne uszkodzenia materiałów w domach powodują głównie mrówki niszczące drewno. Najczęściej spotykanymi w naszym regionie gatunkami są hurtnica wstydliwa (Lasius brunneus),gmachówka drzewotoczna(Camponotus ligniperda), hurtnica skalna (Lasius emarginatus) oraz kartonówka zwyczajna (Lasius fuliginosus). W naturze budują one swoje gniazda głównie w spróchniałym, martwym drewnie, na przykład w starych drzewach. Problem pojawia się, gdy zasiedlają domy i powodują poważne szkody, drążąc korytarze w drewnianych elementach konstrukcyjnych lub materiałach izolacyjnych. Zazwyczaj inwazja mrówek niszczącymi drewno występuje w budynkach, które wcześniej zostały uszkodzone przez wilgoć lub grzyby. Owady często zasiedlają przestrzenie międzysufitowe, skrzynki roletowe lub okolice rur ogrzewania podłogowego. Problem – infestacja tych szkodników materiałowych żerujących na materiałach budowlanych jest zazwyczaj zauważana dopiero wtedy, gdy na wiosnę mrówki roją się podczas lotu godowego. Przez większość czasu widoczne są jedynie pojedyncze robotnice – te gatunki mrówek rzadko tworzą klasyczne "drogi". Ponieważ ich gniazda są zwykle dobrze chronione, należy zastosować specjalne środki owadobójcze, aby jak najszybciej ograniczyć szkody. W przypadku wystąpienia infestacji warto skontaktować się ze specjalistą świadczącym profesjonalne usługi dezynsekcyjne.

6. Niektóre mrówki, które stały się u nas plagą, rozprzestrzeniły się dzięki handlowi lub turystyce. Na przykład mrówka faraona (Monomorium pharaonis) pochodzi z Azji. Jednak od XIX wieku można ją znaleźć w całej Europie. Te bursztynowożółte mrówki mają zaledwie dwa milimetry długości i chętnie ukrywają się w szczelinach i szparach – widziano je nawet wewnątrz komputerów, gdzie powodowały zwarcia i pożary przewodów. Ponieważ ciepłolubne mrówki nie są w stanie przetrwać zimy na zewnątrz, wolą przebywać w ciepłych, ogrzewanych pomieszczeniach. W przeciwieństwie do wielu innych mrówek mogą przenosić choroby, przez co stanowią zagrożenie dla zdrowia i podlegają obowiązkowi zgłoszenia.

Niektórzy ludzie odczuwają jednak fascynację tymi owadami. Są osoby, którehodują rodzime lub egzotyczne gatunki mrówek, na przykład pochodzącą z tropikalnych regionów Ameryki Środkowej i Południowej mrówkę grzybiarkę(Acromyrmex octospinosus), która w swoich ogromnych koloniach może powodować znaczne szkody w uprawach roślin. W takich przypadkach ważne jest, aby hodowla mrówek odbywała się w szczelnym w terrarium, aby owady nie mogły uciec.

Ciekawostka: według najnowszych szacunków na świecie żyje obecnie około 20 biliardów mrówek. Ich łączna biomasa przewyższa masę wszystkich ptaków i ssaków razem wziętych.

Czy istnieją latające mrówki? 

Każdy, kto zauważył w ogrodzie mrówki ze skrzydłami, może przypuszczać, że to osobny gatunek. W rzeczywistości są to dojrzałe płciowo samice i samce z kolonii. Zazwyczaj owady te należą one do gatunku podziemnica zwyczajna lub hurtnica pospolita. Czekają one na suchy, ciepły i bezwietrzny letni dzień, aby wspólnie wyruszyć na „lot godowy”. Ponieważ wiele owadów startuje jednocześnie, może powstać imponujący „rój mrówek”. Podczas lotu samice, przyszłe królowe nowych kolonii, kopulują z kilkoma samcami, aby zapewnić uzyskanie potomstwa. Królowe tracą skrzydła po założeniu nowej kolonii. Robotnice i strażniczki nigdy nie rozwijają skrzydeł.

Mimo że niektóre gatunki mrówek mogą stać się plagą w ogrodzie i domu, a nawet stanowić zagrożenie dla zdrowia, wiele z nich jest w rzeczywistości nieszkodliwych. W naturze owady te pełnią ważne funkcje. Na przykład mrówki leśne (Formica) są naturalnymi wrogami szkodników drzew. Ponieważ żywią się nie tylko sokami roślinnymi i żywymi owadami, ale także padliną, często nazywane są „sanitariuszkami lasu”. Spulchniają także glebę poprzez kopanie tuneli, co ułatwia roślinom ukorzenianie się. Dzięki tym działaniom poprawiają strukturę gleby. W ogrodzie, a także w samym domu i w jego pobliżu spotkamy jednak wiele gatunków mrówek, takich jak np. czarna, połyskująca kartonówka zwyczajna, które mogą stać się prawdziwą plagą i powodować problemy, które opisujemy poniżej.

Szkody wyrządzane przez mrówki w ogrodzie: niestabilne tarasy i ścieżki

Mrówki zazwyczaj preferują piaszczyste gleby i często budują swoje gniazda pod kamieniami, murami, martwym drewnem lub w osłoniętych miejscach na trawniku. Ich skomplikowany, podziemny system tuneli składa się z różnych komór gniazdowych i korytarzy, które zapewniają wentylację. Zasadniczo obecność mrówek w ogrodzie nie powinna budzić niepokoju – jak już wcześniej wspomniano, mogą one odgrywać pożyteczną rolę w ekosystemie. Jednak gdy owady te rozmnażają się w nadmiernej liczbie i tworzą coraz więcej gniazda, mogą stać się dużym utrapieniem. Mrówki często budują swoje nory pod tarasami lub innymi wybrukowanymi powierzchniami. Ich rozległe podziemne tunele mogą stanowić zagrożenie – z czasem płyty chodnikowe mogą stać się niestabilne, osiadać, a później stać się prawdziwymi pułapkami, na których bardzo łatwo można się potknąć.

Zauważyłeś w ostatnim czasie mnóstwo mrówek na swoich roślinach? Może to wskazywać również na obecność mszyc, które szkodzą roślinom. Dzieje się tak, ponieważ słodka wydzielina mszyc, zwana spadzią, stanowi przysmak mrówek. Dlatego mrówki weszły z mszycami w sprytną symbiozę – te pierwsze chronią populację mszyc przed drapieżnikami, takimi jak biedronki, a nawet przenoszą larwy mszyc na rośliny ogrodowe, aby pomóc im w dalszym rozmnażaniu się.

Mrówki w domu: nadjedzone produkty spożywcze

W domu lub w mieszkaniu niechciani goście w postaci błonkoskrzydłych mogą być jeszcze bardziej uciążliwi. Do wnętrz budynków mrówki często przyciągają resztki jedzenia, bioodpady, a nawet otwarta karma dla psów czy kotów. Dla niektórych gatunków mrówek zamknięte drzwi nie stanowią przeszkody w dotarciu do pożywienia. Szczeliny, pęknięcia, nieszczelne okna – każdy otwór jest dla nich doskonałą okazją, by przedostać się do bogato zaopatrzonej kuchni. Gdy już dotrą na miejsce, szukają produktów bogatych w cukry lub białko. Jeśli znajdą pożywienie, przywołują swoich towarzyszy, znacząc trasę między gniazdem a nowo odkrytym źródłem pokarmu za pomocą feromonów. Takie mrówcze ścieżki nie powodują co prawda zagrożenia dla domowników, ale bywają uciążliwe. Często mrówki pojawiają się w domach na wiosnę, gdy nie mają jeszcze wystarczającej ilości pokarmu w swoim naturalnym środowisku – wtedy aktywnie poszukują alternatywnych źródeł pożywienia. Produkty spożywcze, które zostały nadgryzione przez mrówki, należy wyrzucić.

Uszkodzenia konstrukcyjne budynków spowodowane przez mrówki

Mrówki mogą być również oznaką uszkodzeń konstrukcyjnych budynku. Przykładowo niszczące drewno mrówki, takie jak brązowa mrówka drogowa, szczególnie chętnie osiedlają się tam, gdzie występują uszkodzenia budowlane, np. zawilgocone ściany. Owady znajdują dogodne warunki do życia również wzdłuż rur ogrzewania podłogowego. Panująca tam przyjemna temperatura sprawia, że mogą tam przetrwać nawet zimą. Jeśli mrówki raz zadomowią się na dobre, mogą pogłębiać wcześniejsze uszkodzenia budynku, co w przyszłości może wymagać kosztownych prac remontowych. O ich obecności mogą świadczyć np. drobne fragmenty drewna wysypujące się z uszkodzonych miejsc. Takie gatunki mrówek, ze względu na swoją destrukcyjną działalność, są klasyfikowane jako szkodniki materiałowe.

Problemy zdrowotne spowodowane przez mrówki

Generalnie rodzime gatunki mrówek nie stanowią zagrożenia dla większości ludzi. Niektóre mrówki gryzą lub żądlą, jeśli poczują się zagrożone lub odczuwają niepokój. Substancją, którą wydzielają podczas takiego ataku, jest kwas mrówkowy, który może wywoływać u ludzi różne nieprzyjemne efekty. Jeśli więc przypadkowo położysz koc piknikowy na kopcu mrówek, możesz doznać niewielkiego bólu, zaczerwienienia skóry lub lekkiego swędzenia. Jednak dla alergików ukąszenia mogą stanowić poważne zagrożenie, dlatego zaleca się ostrożność.  

Za szczególnie niebezpieczne dla zdrowia uznawane są mrówki faraona , ponieważ mogą przenosić patogeny, takie jak salmonella czy paciorkowce. Żywią się one nie tylko substancjami bogatymi w cukier, ale również pokarmem pochodzenia zwierzęcego. Ich duże zapotrzebowanie na białko sprawia, że są szczególnie niebezpieczne dla osób z otwartymi ranami. W szpitalach i domach opieki mrówki tego gatunku stanowią zatem poważne zagrożenie. Pojawienie się tych bursztynowożółtych mrówek trzeba zgłosić do odpowiednich instytucji zajmujących się ochroną zdrowia, owady należy też poddać dezynsekcji.

Gniazda mrówek w ogrodzie

Gniazda mrówek w ogrodzie można rozpoznać w łatwy sposób – często przybierają formę płaskich kopców z piasku w nasłonecznionych, suchych miejscach lub małych otworów w trawniku.:

Gniazda mrówek w domu

Aby dowiedzieć się, skąd mrówki przedostają się do domu lub mieszkania, najlepiej podążać ich ścieżką. Zazwyczaj prowadzi ona do małych szczelin w murze, nieszczelnych ram okiennych lub po prostu do otwartych drzwi i okien, przez które owady dostają się do wnętrza domu. Możliwe też, że mrówki założyły gniazdo w doniczkach na tarasie lub balkonie i stamtąd wędrują do domu. Często gniazda znajdują się poza budynkiem – mrówki wchodzą do środka tylko w poszukiwaniu pożywienia. Natomiast mrówki faraona można rozpoznać po ich bursztynowożółtym kolorze i niewielkich rozmiarach. Jeśli jednak w domu osiedliły się mrówki niszczące drewno, można to rozpoznać po „trocinach” wysypujących się z uszkodzonych miejsc. Ponieważ ich gniazda są dobrze ukryte, laikowi trudno jest je znaleźć – szczególnie jeśli znajdują się pod drewnianą okładziną. W takiej sytuacji warto skorzystać z pomocy specjalistów od zwalczania mrówek.

Jeśli niechciani goście zdążyli się już zadomowić, należy dobrać odpowiednią strategię zwalczania mrówek w zależności od ich gatunku. Istnieje wiele sposobów na trwałe i skuteczne pozbycie się mrówek w domu lub ogrodzie i uporanie się z ich inwazją.

Zwalczanie mrówek w ogrodzie

1. Przenoszenie gniazda:W ogrodzie można spróbować przenieść gniazdo mrówek. jeśli mrówki zostały zwabione na balkon lub taras z powodu mszyc, najlepiej zacząć od pozbycia się źródła pożywienia tych owadów. Likwidując mszyce w ogrodzie, pozbawiamy mrówki ich ulubionego pokarmu.

2. Zalewanie wodą: jeśli mrówki osiedliły się w podwyższonych grządkach lub donicach, można przez kilka dni intensywnie zalewać ich gniazda wodą.

3. Sadzenie roślin odstraszających: Warto posadzić w ogrodzie silnie pachnące rośliny, takie jak cytrusy, lawenda czy tymianek. Ich intensywnie pachnące olejki eteryczne mogą odstraszać mrówki.

4. Stosowanie środków przeciw mrówkom: na ścieżkach ogrodowych i tarasach szczególnie skuteczny jest specjalny preparat na mrówki.

Jak pozbyć się mrówek z domu?

1. Zamknij wejścia:Po ustaleniu, w jaki sposób mrówki dostają się do domu, należy zablokować im dostęp do budynku. Szczeliny lub otwory w ścianach można uszczelnić silikonem lub gipsem.

2. Usuń źródła pożywienia: otwarta puszka z ciastkami, słodycze lub miska z dojrzałymi owocami na stole w kuchni – to wszystko może przyciągać mrówki do domu. Przechowując żywność w szczelnych pojemnikach, można sprawić, że mrówki nie znajdą pokarmu i będą musiały poszukać go w ogrodzie.

3. Zakłóć ścieżki zapachowe:Mrówki oznaczają swoje szlaki wydzielinami zapachowymi, tak zwanymi feromonami. Dlatego należy dokładnie przetrzeć miejsca, w których były widziane, przy użyciu silnie pachnących produktów, takich jak ocet lub cytryna. Sprawi to, że mrówki zatracą swój zmysł orientacji.

4. Zastosuj środki przeciw mrówkom:Aby skutecznie pozbyć się mrówek w domu, warto zastosować specjalistyczne preparaty. Za pomocą sprayu na mrówki można również usuwać gniazda w trudno dostępnych miejscach, np. w szczelinach czy fugach.

Czy domowe sposoby na mrówki rzeczywiście działają?

Od sody oczyszczonej przez pułapki z piwa po owoce cytrusowe – istnieje wiele domowych sposobów rzekomo skutecznych w walce z mrówkami. Na przykład mieszanka sody oczyszczonej z cukrem ma rzekomo działać odstraszająco na mrówki. Jednak ta metoda nie jest godna polecenia. Może być równie niebezpieczna dla innych pożytecznych owadów, takich jak pszczoły czy motyle, a także dla zwierząt domowych, dlatego nie zalecamy jej stosowania.

Pamiętaj – zwalczanie mrówek bez użycia specjalistycznych środków zwykle nie przynosi efektów. Należy zwalczać nie tylko same mrówki, ale przede wszystkim przyczyny ich pojawienia się, a nie jedynie objawy inwazji.