Zaraza ziemniaka

Brązowe plamy, wyschnięte liście i zgniłe owoce – czy zauważyłeś te objawy na swoich pomidorach lub ziemniakach? Jeśli tak, to najprawdopodobniej masz do czynienia z zarazą ziemniaka. Tę uciążliwą chorobę grzybową wywołuje patogen grzybowy Phytophthora infestans. Zaraza pojawiła się w latach 40. XIX wieku w Irlandii, gdzie doprowadziła do masowych nieurodzajów i spowodowanego nimi głodu.

Szczególnie wilgotne, deszczowe lata sprzyjają rozwojowi tego patogenu, ponieważ w temperaturach około 15°C i przy wysokiej wilgotności powietrza zarodniki grzyba mogą się wyjątkowo łatwo rozprzestrzeniać. Przenoszą się one zarówno przez wiatr, jak i wodę deszczową lub wodę do podlewania z jednej rośliny na drugą. Zarodniki mogą zimować w glebie, na doniczkach lub podporach roślinnych, dlatego należy w porę podjąć działania zapobiegawcze i zwalczać infekcję.

Pierwszymi oznakami zarazy są szare plamy na najniżej położonych liściach, które później zmieniają kolor na brązowy i więdną. Czasami na spodniej stronie liści pojawia się również biały nalot grzybowy. Objawy początkowo występują na liściach, a później pojawiają się również na owocach, które zaczynają się przebarwiać i więdnąć.

Choroba najczęściej atakuje pomidory uprawiane na otwartym polu, ale może wystąpić również w szklarniach, jeśli panuje w nich zbyt wysoka wilgotność powietrza. Problem polega na tym, że patogeny rozprzestrzeniają się błyskawicznie, gdy jest ciepło i panuje wysoka wilgotność powietrza, o ile nie podejmie się odpowiednich działań w odpowiednim czasie.

W przeciwieństwie do alternariozy, której objawy są podobne do zarazy ziemniaczanej, pomidory pozostają twarde, nawet gdy zmieniają kolor na brązowy. Natomiast w przypadku alternariozy miąższ porażonych pomidorów staje się miękki i gnijący.

Nie tylko pomidory, ale także ziemniaki mogą zostać zaatakowane przez patogen Phytophthora infestans – powoduje on zarówno zgniliznę nadziemnych liści, jak i zarazę bulw ziemniaka. Zarodniki grzyba mogą zostać spłukane do gleby przez wodę deszczową lub wodę do podlewania, a następnie zainfekować bulwy. Patogen często zimuje w samej glebie lub w pozostawionych w niej bulwach ziemniaka. Dlatego tak ważne jest, aby jesienią wykopać wszystkie bulwy i sadzić wiosną wyłącznie zdrowe ziemniaki. 

W przeciwnym razie może dojść do błędnego koła – grzyb przezimuje w bulwie i, gdy ta wykiełkuje, może przenieść się na inne rośliny poprzez łodygi ziemniaków lub wodę w glebie. Jeśli infekcja się rozwinie i doprowadzi do zgnilizny liści, uwolnione zarodniki grzyba mogą zostać przeniesione przez deszcz i wiatr na inne rośliny ziemniaka lub pomidora. W ten sposób latem może dojść do kolejnego wybuchu choroby.

Jeśli zauważysz objawy zarazy, należy natychmiast odciąć wszystkie porażone części rośliny. Resztki roślin należy wyrzucić do odpadów zmieszanych, a nie na kompost, ponieważ patogeny mogą tam przezimować i spowodować kolejną infekcję na wiosnę. Nie należy ponownie używać ziemi z doniczek lub skrzynek balkonowych do uprawy pomidorów – można ją jednak wykorzystać do innych roślin, które nie są podatne na infekcję tym grzybem. Podpory roślin, doniczki i narzędzia należy dokładnie wyczyścić i zdezynfekować, aby zapobiec ponownemu porażeniu roślin.

Zalecamy stosowanie środka grzybobójczego, gdy tylko pojawią się pierwsze objawy, aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby.

Lepiej zapobiegać niż leczyć – szczególnie w przypadku chorób grzybowych, takich jak właśnie zaraza ziemniaczana. Już kilka prostych interwencji podczas pielęgnacji pomidorów i ziemniaków może skutecznie zapobiec pojawieniu się zarazy.

1. Prawidłowe podlewanie i ściółkowanie: należy zadbać o to, aby woda podczas podlewania trafiała bezpośrednio na ziemię i nie rozpryskiwała się na roślinę, aby uniknąć zalegania wilgoci na liściach i łodygach. Zarodniki grzyba znajdują się bowiem w glebie i mogą najpierw zakażać dolne liście, które następnie szybko przenoszą infekcję na całą roślinę. Warstwa ściółki wokół roślin dodatkowo ogranicza unoszenie się zarodników grzyba z gleby do powietrza i ich późniejsze rozprzestrzenianie.  

2. Usuwanie dolnych liści: dolne liście pomidorów można uciąć, gdy roślina zacznie owocować – zapobiega to infekcji i dalszemu rozprzestrzenianiu choroby. Jednak w przypadku mniejszych odmian pomidorów nie należy usuwać zbyt wielu liści, ponieważ może to zahamować wzrost owoców.   

3. Wybór nasłonecznionego i przewiewnego stanowiska: dobór odpowiedniego stanowiska jest istotny dla ochrony pomidorów przed zarazą ziemniaczaną. Optymalnym miejscem jest stanowisko słoneczne, przewiewne i osłonięte przed deszczem. Najlepiej uprawiać pomidory pod osłoną lub przykrywać je folią. Ważne jest też, aby zachować odpowiednie odstępy pomiędzy roślinami. Do gruntu lub podwyższonych grządek należy sadzić pomidory w odległości co najmniej 50–70 cm od siebie. Należy również zachować odpowiednią odległość od ziemniaków i innych roślin z rodziny psiankowatych.

4. Zadbaj każdego roku o nowe miejsce uprawy: ponieważ zarodniki grzyba mogą zimować w glebie, pomidory i ziemniaki powinno się sadzić co roku w innym miejscu. Także po uprawie papryki lub bakłażana warto zrobić przerwę w uprawie roślin z tej samej rodziny.

5. Wybór odpornych odmian: kolejnym sposobem zapobiegania zarazie ziemniaczanej jest wybór bardziej odpornych odmian roślin. Niektóre odmiany pomidorów, takie jak Primabella czy Philovita, a także niektóre dzikie pomidory, np. Humboldt czy pomidor porzeczkowy, wykazują większą odporność na chorobę grzybową. Z kolei ziemniaki uprawiane z nasion, np. odmiana Adessa®, są znacznie bardziej odporne na infekcję grzybiczą.

6. Nawożenie i wzmacnianie roślin:odpowiednia pielęgnacja może skutecznie zapobiegać chorobom grzybowym atakującym pomidory i ziemniaki. Zbilansowane nawożenie organicznym nawozem długodziałającym z wełną owczą poprawia kondycję i wytrzymałość roślin. Profilaktycznie można również stosować środki zawierające lecytynę lub pokrzywę, aby w naturalny sposób zwiększyć ich odporność na choroby grzybowe.