Mączlik

Jeśli dotknięcie roślin w szklarni lub w domu sprawia, że nagle w powietrzu pojawia się chmara białych owadów, wiadomo już z jakim szkodnikiem mamy do czynienia – mowa o mączliku. Owad ten nie zalicza się jednak do jednego z licznych gatunków muchówek. Pod popularną nazwą „mączlik” kryje się natomiast kilka gatunków mączlikowatych (Aleyrodidae). Podobnie jak spokrewnione z nimi mszyce i tarczniki, szkodniki te chętnie atakują warzywa w szklarniach i ogrodach, ale mogą pojawiać się również w pomieszczeniach przez cały rok.

W Europie szczególnie rozpowszechnione są trzy gatunki mączlików:

1. Mączlik szklarniowy (Trialeurodes vaporariorum) – występuje najczęściej w szklarniach, ale latem można go spotkać także na wolnym powietrzu. Pochodzi z tropikalnych regionów Ameryki i został zawleczony do Wielkiej Brytanii pod koniec XIX wieku. W naszym regionie atakuje niemal wszystkie warzywa i rośliny ozdobne. Szkodnik może zimować w szklarni na roślinach ozdobnych lub ziołach, a nawet przez kilka dni wytrzymać temperatury poniżej zera.

2. Mączlik ostroskrzydły (Bemisia tabaci) – zwany również mączlikiem tytoniowym – atakuje warzywa i rośliny ozdobne w szklarniach. Szczególnie narażone są poinsecje (gwiazdy betlejemskie), pelargonie oraz hibiskusy. Od lat 80. XX wieku mączlik ostroskrzydły uważany jest za jednego z najgroźniejszych szkodników w rolnictwie. Podczas żerowania na wydzielinach owadów często rozwijają się grzyby chorobotwórcze. Mączlik ostroskrzydły jest bardzo podobny do mączlika szklarniowego. Ten pierwszy jest jednak nieco mniejszy i ma bardziej żółtawy odcień.

3. Mączlik warzywny (Aleyrodes proletella) atakuje rośliny kapustne, takie jak jarmuż, brukselka i włoska kapusta. W przeciwieństwie do innych gatunków mączlików może zimować na różnych roślinach polowych, takich jak rzepak czy kapusta, i od wczesnego lata atakować kolejne warzywa. Najintensywniejsza inwazja może wystąpić pod koniec lata. Gatunek ten można go odróżnić od innych gatunków mączlików po ciemnych plamach na skrzydłach.

Mączlik nie jest zbyt wybredny w kwestii wyboru pożywienia – atakuje różnorodne rośliny należące do ponad 80 rodzin i dlatego szkodnik określany jest jako polifagiczny. Mączlik szklarniowy szczególnie często atakuje pomidory, ogórki, fasolę, a także rośliny ozdobne, między innymi fuksje, różaneczniki czy pelargonie. Mączlik nie omija również roślin doniczkowych. Szczególnie narażone są te, które mają miękkie liście – na przykład gwiazda betlejemska. W pomieszczeniach szkodnik jest bowiem chroniony przed drapieżnikami i dzięki ciepłu ma idealne warunki do dalszego rozmnażania.

Te uciążliwe owady preferują ciepłe i przytulne środowisko – dlatego pojawiają się na zewnątrz lub w szklarni dopiero przy odpowiednich temperaturach. Zwłaszcza wysoka wilgotność powietrza w połączeniu z wysoką temperaturą sprawia, że szklarnia staje się idealnym miejscem do rozmnażania dla mączlików. Im wyższa jest temperatura otoczenia, tym szybciej może rozwinąć się nowe pokolenie białych muszek – w komfortowej temperaturze 24 stopni Celsjusza szkodniki potrzebują zaledwie miesiąca, aby z 400 jaj złożonych przez samicę wykluły się dorosłe osobniki, co później prowadzi do masowego namnażania się kolejnych owadów. Natomiast mączlik szklarniowy i ostroskrzydły tolerują temperatury poniżej zera jedynie przez krótki czas, więc jedynie mączlik warzywny może bez problemu zimować na zewnątrz.

Nazwa „biała muszka” nawiązuje do białych skrzydeł mączlika. Biała muszka ma jasnobiały korpus o długości od dwóch do trzech milimetrów. Oprócz tego, że całe chmary owadów unoszą się w powietrze po dotknięciu rośliny, wskazówką na obecność mączlika może być także biały, pudrowy nalot na ziemi doniczkowej lub na liściach. Mączlik posiada bowiem białą „woskową powłokę” na swoich skrzydłach, która osadza się na pobliskich częściach rośliny niczym puder. Innym sygnałem obecności białej muszki jest lepka substancja na liściach, tzw. spadź, ponieważ jej wydzieliny powstają w wyniku wysysania soków roślinnych przez te szkodniki.

Samice białej muszki składają swoje owalne, biało-zielone jaja na spodniej stronie liści porażonych roślin. Po około tygodniu z jaj wylęgają się larwy zwane także nimfami. Larwy białej muszki przechodzą następnie przez cztery różne stadia rozwoju; już od drugiego stadium przyczepiają się do spodniej strony liści i wysysają soki roślinne. Następnie larwy przepoczwarzają się w dorosłe osobniki, które mogą rozprzestrzeniać się na inne pobliskie rośliny żywicielskie.

Inwazja białej muszki często objawia się żółknącymi lub całkowicie obumarłymi liśćmi, spowolnionym wzrostem lub zdeformowanymi owocami. Dla roślin szkodliwe są zarówno larwy, jak i dorosłe osobniki mączlika. Owady w obu stadiach wysysają soki roślinne z rośliny żywicielskiej, pozbawiając ją tym samym cennych składników odżywczych. Jednocześnie, poprzez nakłuwanie rośliny za pomocą aparatu gębowego, szkodniki mogą przenosić wirusy, które powodują groźne choroby roślin.

Warto też pamiętać, że mączlik pozostawia na liściach lepką substancję, tzw. spadź. Z jednej strony utrudnia to roślinie przeprowadzanie fotosyntezy. Z drugiej strony takie działanie zwiększa ryzyko osiedlania się grzybów w nakłutych miejscach – zwłaszcza w wysokiej temperaturze i jednocześnie przy wysokiej wilgotności powietrza. Szczególnie grzyby sadzakowe mają w takich warunkach idealne środowisko do rozwoju. Czarny nalot na spadzi wskazuje na infekcję grzybiczą. Spadź może także przyciągać mrówki, ponieważ ta słodka wydzielina stanowi dla nich pożywienie.

Aby skutecznie pozbyć się mączlika, najpierw należy umieścić żółte tablice lepowe w pobliżu porażonych roślin. Upewnij się, że tablice wiszą swobodnie, tak aby mogły poruszać się na wietrze. Klej oraz żółty kolor mają silnie wabią mączlika, przez co owady przyklejają się do pułapki. Żółte tablice są również pomocne w wykrywaniu pierwszych oznak inwazji. Jeśli porażenie jest już na zaawansowanym etapie, należy jak najszybciej zastosować specjalny środek ochrony roślin. Najlepiej aplikować środek w chłodniejszych temperaturach, ponieważ wtedy szkodniki są mniej aktywne i poruszają się wolniej.

Mączlika przyciągają wysokie temperatury i duża wilgotność powietrza, ważne jest więc, aby regularnie i odpowiednio długo wietrzyć szklarnię. Trzeba też regularnie kontrolować rośliny – dzięki temu można w porę zauważyć atak szkodników.

Innym sposobem na zapobieganie inwazji mączlików jest stworzenie ogrodu jak najbardziej zbliżonego do naturalnego ekosystemu. Taki ogród jest przyjaznym miejscem dla organizmów pożytecznych, takich jak owady gąsieniczkowate, które mogą pomóc w zwalczaniu mączlika. Atakują one larwy mączlika, powodując ich śmierć jeszcze w początkowym stadium, zanim zdążą wyrządzić szkody. Białe muszki znajdują się również w jadłospisie biedronek oraz pająków. Pożyteczne organizmy w ogrodzie można wspierać na przykład poprzez budowę murków z kamieni niepołączonych zaprawą lub sadzenie żywopłotów przyjaznych owadom.